|
Boğaziçi Köprüsü (1.Köprü): 500 yıllık rüya ve diğerleri |
|
İstanbul'un önemli köprüleri ve tüp geçitleri
30 Ekim1973 günü Boğaziçi köprüsü trafiğe açıldı, Asya Avrupa’ya bağlandı. Yaklaşık 500 yıllık rüya gerçek oldu. |
|
İstanbul Boğazı veya Çanakkale boğazı üzerinde köprü kurmak, Asya’yı Avrupa’ya bağlamak düşüncesi çok eskidir. İstanbul Boğazında ilk köprüyü Pers kıralı Darius M.Ö. 513 yılında yaptırmıştır. Darius’un mimari Mandrokles yan yana dizerek bağladığı sallar ile geçici bir köprü oluşturmuş ve ordunun Asya’dan Avrupa’ya geçmesini sağlamıştır. Tarihçi Herodot’a göre, Darius’un yerine geçen Xerxes (Kserkses) Çanakkale boğazı üzerine benzer yolla köprü kurmuştur. |
|
Leonardo da Vinci Haliç ve Boğaz üzerinde köprü yapmayı II. Beyazıt’a 1502 de gönderdiği İtalyanca bir mektup ile önermiştir. Hatta bazı kaynaklarda, II. Beyazitin "Söyleyin kefereye gelsin" buyurması üzerine Leonardo'nun 1506 yılında İstanbul’a geldiği de rivayet edilir. Leonardo da Vinci, tasarladığı tek açıklıklı, 240 m uzunluğunda, 24 m genişliğinde, 43 m yüksekliğindeki taş kemer Haliç Köprünün (Pera köprüsü) taslağını mektubuna eklemiştir. Mektubunda, ayrıca, “… Öyle bir köprü yapacağım ki, Anadolu kıyısına kadar uzanacak…” demektedir2. Mektupta anılan Boğaz Köprüsüne ait başkaca bilinen bir belge yoktur. Leonardo'nun Haliç köprüsü tasarımının orijinali Biblioteque de I’Institut de France, Ms.L.fols.65v- 66r Paris’tedir. İtalyanca mektubun orijinali kayıptır, 1952 yılında ortaya çıkan Osmanlıca tercümesi Topkapı Sarayı müzesinde 6184 sayılı arşiv belgesi olarak kayıtlıdır, üzerindeki not: “Ceneviz'den Leonardo adlı bir kâfirin gönderdiği mektup suretidir.” 6
Da Vinci'nin Pera köprüsünün 100 m açıklıklı küçük bir modeli, "Leonardo projesi" adı altında, 2001 yılında Oslo/Norveç şehrinde sanatçı Vebjørn Sand tarafından ahşap olarak inşa edildi; yaya ve bisiklet trafiğine açıldı.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi de, da Vinci'nin köprüsünün haliç üzerinde inşa edileceğini duyurdu, 25.10.2005. |
|
1860 yılında Fransız Mühendis S. Preault’in sultan Abdülmecit’e (bazı kaynaklara göre 1891 de sultan II.Abdülhamit'e) boğazı geçmeyi amaçlayan bir tüp geçit önerdiği söylemleri vardır. Üsküdar Belediyesi arşivinde olduğu sanılan dokümanlara erişilememiştir. Bu önerinin bir kopyası 09.05.2004 günü, Marmaray (Tüp Geçit) temel atma törenleri sırasında ilgili Belediye Başkanı tarafından Başbakan’a verilmişti.
|
|
Fransız mühendis Eugène Henri Gavand Metropolitan Railway of Constantinople, from Galata to Pera adında bir şirketi 1872 yılında kurmuştu. Bu şirket Karaköy-Galata arasında buhar ile çalışan İstanbul tünelini 1875 yılında inşa etti. Londra tünelinden (1862) sonra inşa edilen, tümüyle yeraltında olan dünyanın ikinci tünelidir ve günümüzde hala çalışmaktadır. Gavand'ın 1876 da sunduğu bir diğer demiryolu projesinin bir parçası da Avrupa'yı Asya'ya bağlayacak bir demiryolu tüneliydi. "Yeni Şehir Projesi" adıyla anılan bu projede fazla detay yoktu. Önerilen boğaz tüneli muhtemelen Sarayburnu-Üsküdar arasını bağlayacaktı3.
Fransız ve Almanlar Bağdat Demiryolunu Avrupa-Asya arasında bağlamayı amaçlıyorlardı. Leonardo da Vinci’den yaklaşık 400 yıl sonra iki öneri daha geldi. Her iki öneri de hemen aynı yıllarda yapılmıştı. |
|
Fransız şirketi "Compagnie Internationale du Chemin de Fer de Bosphore" adına, 1900 yılında Fransız mühendis Ferdinand Arnodin Haliç çevresinden Rumeli Hisarına uzanan bir yol ve orada da boğaz üzerinde Kandilli-Rumelihisarı arasında "Hamidiye Köprüsü” adını taşıyan bir planı geliştirdi3,4. Arnodin’nin bir diğer asma köprü önerisi de Sirkeci-Salacak arasında idi2,3,4. |
|
Alman “Bosporus-Eisenbahn-Gesellschaft” (Boğaziçi Demiryolu Şirketi) 1901 yılında II. Abdülhamit’e “Hamidiye Köprüsü” adını taşıyan, Rumeli-Anadolu hisarları arasında kurulacak bir çelik köprü tasarımı sundu2. [2] nolu kaynakta mimar adı verilmemiştir. |
|
1901 yılında İtalyan Mimar Mondrakol da “Hamidiye Köprüsü” adlı bir köprünün tasarımı 6 Ekim 1901 günü II. Abdülhamit’e sundu. Bu köprü bugünkü Fatih Sultan Mehmet Köprüsü'nün bulunduğu Rumelihisarı ile Anadoluhisarı arasında yapılacaktı7.
Görüldüğü gibi, "Hamidiye Köprüsü" konusunda belirsizlik vardır, hangi ülkenin ve mimarın önerisi olduğu açık değildir. Aynı tasarım farklı ülke ve mimarlar tarafından mı önerilmişti? Bu doğru ise amaç neydi? Yada belgelerde bir yorum farkı mı vardır? |
|
Bir başka tüp geçit önerisi de Amerikalı mühendisler Frederik E. Strom, Frank T. Lindman ve John A. Hilliker tarafından 1902 yılında yapılmıştı. Ayrıntıları verilmemiş olan bu taslağa göre tüp geçit Sarayburnu-Üsküdar arasında olacaktı3. Bazı kaynaklara göre bu proje Gavand'ın, bazılarına göre de Preault'un tasarımının tekrarından ibaretti. |
![Frederik E. Strom ve arkadaşlarının tüp geçit taslağı-1902. Saryburnu ucu [3]](image33171.jpg)
![Frederik E. Strom ve arkadaşlarının tüp geçit taslağı-1902. Üsküdar ucu [3]](image33221.jpg)
|
Cumhuriyet döneminin ilk köprü projesi Nuri Demirağ tarafından 1931 yılında hazırlandı. Köprü Ahırkapı-Salacak arasında, toplam açıklığı 2560 m ve San Francisco asma köprüsünün benzeri olacaktı. Proje, baş yaver Salih Bozok tarafından M. Kemal Atatürk'e sunuldu. Projeyi beğenen Atatürk zamanın başbakanı İsmet İnönü'ye havale etti. Bayındırlık bakanı Ali Çetinkaya imkansız olduğu gerekçesi ile projeyi reddetti8. |
|
Bu önerilerin hiçbiri gerçekleşmedi. 30 ekim 1973 gününe kadar beklemek gerekecekti:
31 Eylül 1957 de TBMM köprü yapılmasını kararlaştırdı. Amerikan D. B. Steinman firması proje hazırladı. Maliyeti yaklaşık 40 milyon dolar (ABD) olacaktı. Amerika Birleşik Devletlerinden kredi sağlandı. 1960 da ihaleye çıkıldı. Politik olaylar nedeniyle inşaat ertelendi.
1967 de 1968-1973 yıllarını kapsayan ikinci beş yıllık kalkınma planına köprü yapımı eklendi. 1968 de İngiliz Freeman, Fox and Partner firması ile proje için anlaşma imzalandı. Köprü ve çevre yollarından oluşan tüm proje için Almanya, Fransa, İtalya, Japonya ve İngiltere’den uzun vadeli/düşük faizli kredi sağlandı. 1969 yılında ihale açıldı. 1970 de Anglo-German Bosporus Bridge Consortiumu (Alman Hochtief A.G./İngiliz Cleveland Bridge& Engineering Co.) 33.4 milyon dolara ihaleyi aldı. 20 Şubat 1970 günü temel atıldı, 30 Ekim 1973 günü açılış töreni yapıldı. Nihai maliyet 36.1 milyon dolar oldu.
Toplam uzunluğu 1560 metre olan köprünün orta açıklığı 1074 m, kenar açıklıkları Avrupa yakasında 231 m, Asya yakasında 255 m dir. Tabliyenin denizden net yüksekliği 64 m dir. 6 trafik şeridi (her biri 3.5 m genişliğinde, 3 gidiş+3 geliş) ve 2 yaya şeridi (her biri 2.5 m genişliğinde, bugün kullanıma kapalı) vardır. Yaklaşık 58 cm çaplı 2 adet ana taşıyıcı kablonun her birinde 1600 MPa dayanımlı ve 5 mm çaplı 10412 çelik tel vardır. Her bir ana kablo çekme kuvveti 154000 kN dur. Tabliye genişliği 33.4 m (28 m kablodan kabloya+2x2.5 m yaya yolu+2x0.2 m korkuluk dışı) dir. Sandık kesitli tabliye, her biri 17.9 m uzunluğunda ve 3 m yüksekliğinde olan 60 parçadan oluşur.Tabliye toplam 236 adet askı kablosu ile ana kabloya asılıdır. V şeklinde düzenlenmiş olan askı kablolarının her birinin kesit alanı yaklaşık 1950 mm2 dir. |
|
Temelde 5.2x7 m tepede 3x7 m sandık kesitli, içinde 20 kişilik (günümüzde kullanılmayan) asansörü olan ayakların temelden yüksekliği 165 m dir. İnşaat için 77000 m2 alan kamulaştırıldı. 110000 m3 hafriyat yapıldı, 72000 m3 beton, 3600 t inşaat çeliği, 15700 t yapı çeliği (ayaklar: 5600 t, platform: 9000 t, ana kablolar+askılar: 6200 t, giriş-çıkış köprüleri: 3000 t) kullanıldı. Köprü, 1973 yılı itibariyle, dünyanın en büyük 4. asma köprüsü idi2.
15 Ekim 1973 günü yükleme deneyleri yapıldı. Bu amaçla 130 yüklü kamyon kullanıldı. İlk deneyde köprünün 2.5 şeridi tam boyunca kamyonlarla yüklendi, en büyük sarkma 123 cm ölçüldü. İkinci deneyde kamyonların yarısı boşaltıldı, yarısı dolu köprünün en büyük çökmesi 124 cm ve en büyük yukarı kalkması da 64 cm olarak ölçüldü5.
30 Ekim1973 günü Boğaziçi köprüsü trafiğe açıldı: Açılış töreni (kısa video)
Projede köprünün kapasitesi 80 000 araç/gün olarak düşünülmüştü. 06.12.1973 günü bir milyonuncu araç geçti, plakası 34 FF 891. İlk bir yıl içerisinde (Ekim 1973-Ekim 1974) 11.3 milyon araç geçmişti. Bir milyarıncı araç 29 Aralık 1997 da geçti. Günümüzde yaklaşık 200 000 araç her gün geçmektedir.
Köprü 58 m/s maksimum rüzgar yükü için projelendirilmişti. 22 Ocak 2004 günü, rüzgâr hızı 122.3 km/saat (34 m/s) iken, 236 askı halatından birinin bağlantı levhası kırılarak koptu. Bunun nedeni, 3 cm kalınlığındaki bağlantı levhasında zaman içinde ‘yorulma’ ve korozyona bağlı olarak zayıflamadır5. 2007 yılında bağlantı levhaları yenilendi. |
|
Kaynaklar: 1.Institute and Museum of the History and Science, http://vitruvio.imss.fi.it/foto/ingrin/ingrin-62MSL12rt.jpg 2.Hochtief Nachricten, Essen/ALMANYA, 1974. 3.ÇELİK, Zeynep, 19.Yüzyılda Osmanlı Başkenti, Değişen İstanbul, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998. 4.ÇELİK, Zeynep, 19.Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul, http://www.istanbul.net.tr/istanbul_istanbul_yazilari_det 5.TEZCAN, S., Boğaziçi Köprüsün'de halat niçin koptu?, http://www.mmoistanbul.org/yayin/soylesiler/3/index.html, 2004. (Yayındann kaldırılmış) 6.AYDIN Boysan, Boğaziçi köprüleri, 2000. 7.ERBİL, Ömer İşte ilk Boğaz Köprüsü, www.milliyet.com.tr/2005/11/06/yasam/axyas02.html, 2005. 8.GÖKHAN, A., The Bridge, The Bosphorus Bridge is 30 years old, http://www.wan-press.org/article3122.html, 2003. (yayından kaldırılmış) 9. http://e-imo.imo.org.tr/DosyaDizin/WPX/Portal/Yayin/tg/tg-177.pdf. (yayından kaldırılmış) 10. BROWN, W.C., PARSONS, M.F., KNOX, H. S. G., Bosporus Bridge, Part I, History of Design, Part II, Construction of Superstructure, Proc. Instn Civ. Engrs, 1976. 11.OTKUN G., Boğaziçi Asma Köprü Temel Etüdleri, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, Cilt Vııı, Sayı 1-2, 125-137, 1963. www.jmo.org.tr/resimler/ekler/0aaf34d6afd4b11_ek.pdf?dergi=TÜRKİYE%20JEOLOJİ% 12. MUNGAN İ.Yapı Mühendisliğinde Betonarme Çağı: 1900-2000, Betonarme Yapılar Semineri, İTÜ, İstanbul, 13 Ekim 2010.
|
|
1950 yılında Metin PUSAT, boğazda tüp geçit yapılmasını önerir. Belediye ve İTÜ yetkililerinden oluşan bir heyet öneriyi aylarca inceler ve yapılmaya değer bulmaz. Heyet, konunun ehli yabancı mühendisler tarafından incelenmesine karar verir9.
1951 de İTÜ Şehircilik Kürsüsünün proje hazırladığı söylemleri vardır. |
|
İnşa edilen köprü detayları2 |
|
1958 yılında Alman Ulrich Finsterwalder “spannband” (öngerilmeli şerit) köprü adını verdiği; kulesiz, estetik, çok hafif ve ekonomik bir köprü projesini Menderes hükümetine önerdi. İki ayağı suda olan üç açıklıklı köprünün orta açıklığı 408 m, kenar açıklıklarının her biri 396 m olmak üzere toplam açıklığı 1200 m olarak öngörülmüştü. Kıyıdaki kayalara ankre edilen 2600 adet 26 mm çaplı çelik çubuğun (akma dayanımı: 800 MPa, kopma dayanımı:1050 Mpa) gerilmesi ve etrafı betonlanarak oluşturulacak kirişsiz tabliyenin kalınlığı sadece 30 cm idi12. |
|
Son güncelleme: 19 Eylül 2018 Çarşamba 14:16
01.08.2006 dan beri ziyaretçi sayısı:
|
Eskişehir Osmangazi ÜniversitesiMühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü
26480 ESKİŞEHİR
Kişisel Sayfa: Prof. Dr. Ahmet TOPÇU (emekli)
E-posta: ogu.ahmet.topcu@gmail.com
EĞİTİM-ÖĞRETİM AMAÇLI SAYFA |
|
Leonardo da Vinci’nin mektubundan:
“I plan to build a suspension bridge across the Bosporus to allow people to travel between Europe and Asia. By the power of God, I hope you will believe my words. I will be at your beck and call at all times.
Architect/engineer Leonardo da Vinci”
|
|
Leonardo da Vinci’nin mektubunun tercümesi:
|